İçindekiler

Epigenetik, çevremizin genlerimize bağlı kimyasalları değiştirerek genlerimizi nasıl etkilediğinin incelendiği bilim dalıdır. Epigenetiğe göre ne yediğimiz, fiziksel aktivite seviyemiz, kaynaklara erişimimiz ve birçok faktör bu kimyasalları etkiler ve sağlığımızı şekillendirir. 

Epigenetik, bilim insanlarının hastalıkların neden meydana geldiğini anlamalarına ve tedavi için yeni yollar keşfetmelerine yardımcı olabilir.

Epigenetik ile Genlerin Çalışma Şekli Değiştirilebilir mi?

Genleri, genellikle kontrolümüz dışında olan etkenler olarak düşünürüz. Sonuçta, genlerimizi biyolojik ebeveynlerimizden miras alırız ve dünyaya geldiğimiz andan itibaren, bu genler göz rengimizden belirli hastalıklara yakalanma riskimize kadar hakkımızda birçok şeyi belirler. Peki ya bu genlerin çalışma şeklini, sağlığımızı iyileştirecek şekilde değiştirebilseydik hayatımız nasıl olurdu? 

Epigenetik, vücudunuzun hücrelerinin içindeki belirli kimyasalların, genlerinizin nasıl çalıştığını nasıl kontrol ettiğini inceleyen bir çalışma alanıdır. Bilim insanları bu kimyasallara epigenetik işaretler veya kimyasal imzalar adını verir. Bazen, bu kimyasal imzalar vücudunuzun daha güçlü veya daha dayanıklı olmasına yardımcı olur. Bazense sağlığınıza zarar verir.

 ‘Epi’ kelimesi Yunancada “üzerinde, dışında, etrafında” anlamına gelir. ‘Genetik’sözcüğü ise her birimizi benzersiz bir insan yapan binlerce DNA parçasını ifade eder. Yani, epigenetikten konusu açıldığında, aslında genlerinizin etrafındaki her şeyden bahsediyoruz demektir. 

Epigenetik Neyi İnceler?

Epigenetik alanında çalışan bilim insanları hem genlerimiz ve etrafındaki kimyasalları hem de yediğimiz yiyecekleri, ne kadar egzersiz yaptığımızı ve hatta bebekken aldığımız bakım gibi dışsal etkenleri de mercek altına alır.

Çevremizin ve bireysel davranışlarımızın olumlu ya da olumsuz anlamda sağlığımızı nasıl etkilediğini artık hepimiz biliyoruz. 

Mesela;

  • Bazı toksinlere maruz kalmak kanser riskinizi artırır. 
  • Hava kirliliği astıma yol açabilir. Egzersiz kalbinizi güçlendirir.
  • Besleyici gıdalar tüketmek beyniniz ve vücudunuz için iyidir.

Yani sağlığınız ve uzun ömürlü olmanız sadece genlerinize bağlı değildir.

Genler ve DNA

Genler, DNA'nın temel birimleridir. DNA'nız, vücudunuzdaki tüm hücrelerin normal şekilde çalışması için gereken talimatları verirler. Hücreleriniz ne yapacağını ve nasıl yapacağını öğrenmek için DNA'yı okur.

Vücudumuzda trilyonlarca hücre bulunur. Bedeniniz ölen hücrelerin yerini almak için sürekli olarak yenilerini üretirler. Bu süreç, vücut işleyişinizin normal bir döngüsüdür. Bu trilyonlarca hücre; nasıl gelişeceklerini, ne zaman kendilerinin kopyalarını yapacaklarını ve ne zaman üremeyi bırakacaklarını bilmek için DNA'nıza güvenir.

Hücrelerin her biri vücudunuzda kendi görevlerini yerine getirir. Bunu yapmak için de DNA'nızın belirli bölümlerini okurlar. Bunlar, sizin bireysel genlerinizdir. Genler, birlikte genomunuzu oluşturan küçük yapılardır.

Öte yandan her hücre tüm talimatları (tüm DNA dizinizi veya genomunuzu) okumaz. Bunun nedeni, her hücrenin tüm talimatlara ihtiyaç duymamasıdır. Hücrelerin vücudunuzda özel işlevleri vardır ve yalnızca kendi özel işlerini yapmak için yeterli bilgiye sahip olmaları gerekir. 

Epigenom Nedir?

Epigenomunuz tüm genleriniz ve bu genleri nasıl kullandığınızı düzenleyen her şeydir. Epigenom dinamik bir yapıdadır ve zamanla değişir. Bu nedenle besleyici yiyecekler, egzersiz ve yönetilebilir stres gibi şeyler sağlığı destekleyebilecek epigenetik değişikliklere yol açabilir. Öte yandan işlenmiş gıdalar, sigara ve çok fazla stres gibi diğer faktörler sağlığa zarar verebilecek epigenetik değişikliklere neden olabilir.

Peki, epigenomunuzu ne etkiler ve bu etkilere karşı ne yapabiliriz? Bu konuda henüz bilinmeyen çok şey var. Şu ana kadar elde edilen kanıtlara göre vücudumuza ne aldığımız ve çevremizdeki dünyayla nasıl etkileşim kurduğumuz epigenomuzu ciddi şekilde etkileyebiliyor. Tabii ki sağlıklı olmak adına hayatımızdaki olumsuz tüm etkenleri uzakta tutmak her zaman mümkün olmayabilir ancak bu konuda elimizden geleni yapmamız gerekir.

Epigenetik Değişiklikler Neleri Etkiler?

Bilim insanları, epigenetik değişikliklerin vücudumuzu ve hastalık süreçlerimizi nasıl etkilediğine dair araştırmalar yapmayı sürdürüyor. 
Son araştırmalara göre epigenetik değişikliklerin etkili olabileceği alanlar şunlar: 

  • Epignetik değişiklikler metabolizmanızın çalışmasını değiştirebiliyorlar,
  • Yaşlanma süreci ve yaşlanmaya bağlı hastalıklar ile bağlantılılar, 
  • Parkinson hastalığı, Alzheimer hastalığı ve zihinsel engelliliğe neden olan sendromlar dahil olmak üzere beyninizi etkileyen bozukluklar üzerinde etkililer,
  • Kanser gelişiminde rolleri var,
  • Madde kullanım bozuklukları ile bağlantılılar,
  • Astım ve otoimmün hastalıklar da dahil olmak üzere iltihaplanma üzerinde etkililer.

Epigenetik konusunda çalışmalarını devam ettiren bilim insanlarının odaklandıkları diğer konular ise şöyle:

  • Epigenetik değişikliklerin çeşitli tıbbi rahatsızlıklara nasıl sebep olduğunu veya bunlarla birlikte nasıl ortaya çıktığını öğrenmek,
  • Bazı hastalık risklerini azaltmak için günlük hayatımızda neler yapabileceğimizi bulmak,
  • Epigenomu hedef alan yeni tedaviler geliştirmek.

Epigenomu Ne Değiştirebilir?

Epigenomunuz sayısız etken tarafından şekillendirilir. Bunlardan bazıları siz daha doğmadan önce bile etkisini göstermeye başlar. İşte bazı örnekler:

  • Biyolojik annenizin hamileliğiniz sırasında yediği besinler,
  • Hamilelik döneminde biyolojik annenizin genel sağlık durumu ve rahatlığı,
  • Bebeklik ve çocukluk döneminde beslenme biçiminiz,
  • Küçük yaşta yaşanan travmalar,
  • Küçük bir çocukken yetişkinlerle yaşadığınız öğrenme deneyimleri ve etkileşimleriniz,
  • Hava kirliliği, egzoz veya sigara dumanı gibi toksinlere maruz kalma,
  • Plastik, BPA gibi kimyasallara veya kurşun veya kadmiyum gibi ağır metallerden etkilenme,
  • Bazı reçeteli ilaçların kullanımı,
  • Alkol, tütün ve uyuşturucu gibi maddelerin tüketimi,
  • Yetişkinlik döneminizde yediğiniz besinler,
  • Fiziksel aktivite düzeyi,
  • Günlük hayattaki stres seviyesi,
  • İlişkiler ve sosyal etkileşimler,
  • İçinde yaşadığınız toplum ile uyum ya da uyumsuzluk,
  • Sağlık hizmetlerine erişim.

Epigenetik Etkenler Nelere Sebep Olabilir?

Bilim insanları bu maruziyetlerin ve karşılaşmaların hücrelerinizde nasıl değişikliklere yol açtığını araştırmaya devam ediyor. Genel anlamda bu faktörler hücrelerinizin nasıl çalıştığını etkileyen DNA'nızda epigenetik izler oluşturur.

Örneğin; epigenetik etkenler, hücrelerin genomunuzun belirli kısımlarını okumasını engelleyebilir. Bu, da belirli bir genin açık olması gerektiğinde kapatılması veya susturulması anlamına gelir. Sonuç olarak, hücreleriniz bu genleri okuyamaz ve sizi sağlıklı tutmak için gerekli tüm görevleri yerine getiremeyebilirler. Örneğin tümörlerin büyümesini durduramazlar. 

Bazı zararlı epigenetik değişiklikler kısa süreli ve geri döndürülebilir yapıdadır. Bazı epigenetik değişiklikler ise ömür boyunca sürer ve geri döndürülemez.

Sağlığımızı Destekleyen Epigenetik Etkenler

Bazı epigenetik etkenler ise sağlığınızı destekleyici ve koruyucu yapıda olabilir. Örneğin, bir bebeğe öğrenmesi için bolca fırsat vermek, önümüzdeki yıllarda zihinsel ve fiziksel sağlıklarını destekleyen olumlu epigenetik değişikliklere yol açabilir.

Ebeveynlerinizden aldığınız genleri seçemezsiniz ve dış etkenleri tamamen kontrol edemezsiniz. Ancak sizi ve çocuklarınızı ‘besleyen’ tüm faktörleri bilmek, sağlıklı bir epigenomu desteklemek için mümkün olan her şeyi yapmanıza yardımcı olabilir.

Epigenomunuzu Olumlu Yönde Etkileyebilirsiniz

Bilim insanları yaptığımız belirli seçimlerin pozitif epigenetik değişiklikleri destekleyebileceğine ve zararlı değişikliklerin risklerini azaltabileceğine inanıyor. İşte birkaç ipucu:

  • Sağlıklı ve Besleyici Yiyecekler Tüketin:  Bir diyetisyenden, sağlık ihtiyaçlarınıza ve yaşam tarzınıza uygun beslenme planı oluşturmak için destek alın.
  • Fiziksel Aktivite Yapın: Fiziksel aktivite yapmak için daha fazla zaman ayırın. Oluşturacağınız egzersiz planını hekiminize onaylatın.
  • Alkolü sınırlandırın ve tütün ürünlerinden uzak durun.
  • Stresi yönetmek için mümkün olduğunca rahatlamaya ve gevşemeye çalışın.

Epigenetik Konusunda Çocuğunuzu Bilinçlendirin 

Epigemonun olumlu etkilenmesi sürecini erken yaşlarda başlatmak, çocuğunuzun daha sağlıklı bir yetişkin olmasını sağlar. 

  • Çocuğunuzun doğru beslendiğinden emin olun. Çocuk doktorunuza giderek bu konuda yardım alabilirsiniz.
  • Çocuğunuza; erken yaşlardan itibaren epigenomunu sağlıklı tutma yöntemlerini öğretin. Bu konuda attığı her adım için çocuğunuza küçük oyuncaklar vererek onu teşvik edebilirsiniz. 
  • Ona; sağlıklı yaşamla ilgili kitaplar okuyarak farkındalığını artırabilirsiniz.
  • Çocuğunuzun etrafını, kendisini rahat ve güvende hissettirecek destekleyici, sevgi dolu insanlarla çevreleyin.

Epigenetik Hakkında Sık Sorulan Sorular

Epigenetik Ne Demek?

Epigenetik, çevremizin genlerimize bağlı kimyasalları değiştirerek genlerimizi nasıl etkilediğinin incelendiği bilim dalıdır. Epigenetiğe göre ne yediğimiz, fiziksel aktivite seviyemiz, kaynaklara erişimimiz ve birçok faktör bu kimyasalları etkiler ve sağlığımızı şekillendirir. 

Epigenetik Beslenme Nedir?

Bireyin genetik yapısını ve mevcut sağlık durumunu göz önünde bulundurarak yapılan beslenme biçimine epigenetik beslenme denir.

Bu bilgiler yalnızca bilgilendirme amaçlı olup, kişileri tanı ve tedaviye yönlendirme amacı taşımaz. Tanı ve tedaviye yönelik tüm işlemleriniz için mutlaka doktorunuza veya sağlık kuruluşuna başvurunuz. Doktorunuza danışmadan uygulamayınız.

Bu içerik kayıt tarihindeki bilimsel verilerle hazırlanmış olup LifeClub Sağlık Hizmetleri Medikal Direktörlüğü tarafından kontrol edilmiştir.

Size özel atanacak LifeClub Hekimi'niz rehberliğinde bütünsel sağlık yönetimini güvenle deneyimleyebilir, daha iyi sağlıklı bir yaşam için LifeClub Wellness modülümüzle kişiye özel tasarlanacak online spor, diyet programlarını takip edebilir, ilgi alanlarınız doğrultusunda tüm içeriklere ulaşabilir ya da LifeClub Platformu'nda sağlıklı yaşama dair aradığınız hizmet ve ürünleri bulabilirsiniz. Şimdi LifeClub Dünyası'na adım atın!